فرهنگ لغت مد در قرن بیستم (Dictionaire de la mode au XXe siecle) در ویرایش ۱۹۹۶ خود آورده است که ریشه واژه مد mode در زبان فرانسه که معادل است با واژه fashion در زبان انگلیسی، ریشه در واژه لاتین modus دارد که در آن روزگاربا واژه manner (روش) در زبان انگلیسی امروز و یا manie’re در زبان فرانسه امروز معادل بوده‌است.
واژه “مد” که از زبان فرانسه وارد زبان فارسی شده و کاربرد بسیاری یافته
معانی متعددی دارد که از جمله آنها می‌توان به روش (مثلاً روش استفاده از
یک محصول یا روش طبخ یک غذا یا یک سبک زندگی و…)، جهت در قضایای موجهه در
منطق (مثل ضرورت و امکان و امتناع و…) و نیز سبک (style) پوشش و آرایش و
رفتار اشاره کرد که در این بین همین معنای اخیر است که در زبان فارسی نیز
بیشتر کاربرد دارد چنانکه در واژه آلامد (a la mode) به معنای مطابق با مد
روز مشاهده می‌شود. واژه هایی نظیر modelیا modeling در زبان انگلیسی که
هم در حوزه مد و لباس و هم در حوزه‌های عام تر به کار می‌رود از واژه مد در
زبان فرانسه اتخاذ شده‌است.
هر چند در زبان انگلیسی واژه fashion معنا و کارکرد همسان با mode در زبان
فرانسه یا فارسی امروز را یافته‌است. مطابق با فرهنگ لغت ریشه شناسی زبان
انگلیسی (the Barnhart Dictionary of ethymology 1988) واژه fashion در
زبان انگلیسی، اصالتاً به واژه‌های لاتین همچون facio یا factio باز
می‌گردد که به معنای انجام دادن کاری یا ساختن چیزی است. با این همه واژه
facon در زبان فرانسه قدیم است که ریشه و منشاء کاربرد معنایی جدیدی برای
fashion به معنای “سبک و روش پوشش و آرایش و رفتار به ویژه در سطوح و
لایه‌های بالای جامعه شده‌است.
واژه فشن و تداعی معنی منفی ذهنی
در واقع mode در زبان فرانسه و fashion در زبان انگلیسی در حوزه بحث مقاله
حاضر هم معنا هستند. هر چند که در زبان فارسی امروز هر دو به طور جداگانه و
گاه با معانی مختلف و یا دست کم با ارزشگذاری متفاوت به کار می‌روند و
مثلاً fashion غلظت معنایی بیشتری از mode می‌یابد و از همین رو به هنگام
کاربرد ممکن است حساسیت بیشتری نیز در مخاطب ایجاد نماید، چنانکه هر کس
بطور شهودی می تواند دریابد که مثلاً سخن گفتن از “فشن اسلامی” بار معنایی
سنگین‌تری از”مد اسلامی” دارد و حساسیت بیشتری در مخاطب ایجاد می‌کند.
در هر صورت آنچه که اجمالاً امروزه و در حوزه مورد بحث این مقاله از مد در
فارسی یا mode در فرانسه و یا fashion و style در انگلیسی (برغم تعدد حوزه
معنایی، برخی ابهامات و نیز همپوشانی‌های معنایی و غیره) فهمیده می‌شود
عبارتست از: روش روزآمد و مقبول پوشش و آرایش و سبک زندگی.
البته این تنها شرحی لفظی و تعریفی ابتدایی و اجمالی است برای امکان شروع بحث و بررسی و ارائه تعریف‌های دقیق‌تر با حد و مرز مفهومی و مصداقی مشخص‌تر. تعریف اخیر از مد و mode در فارسی و فرانسه و fashion و style در انگلیسی به معنای سبک روزآمد و مقبول پوشش و آرایش و زندگی تا حدی عام و مطلق و خنثی به نظر می‌رسد و بنابراین اگر چنین گستردگی معنایی را برای واژه‌های یاد شده در نظر بگیریم دشواری چندانی در الحاق قیودی نظیر اسلامی، ایرانی، دانشجویی، شهری، روستایی و امثال آنها پدید نخواهد آمد. چنانکه مد زنانه یا مد مردانه و بچه‌گانه یا مد دهه ۱۹۶۰ در آمریکا و مد دهه ۱۹۸۰ در فرانسه مفاهیمی قابل فهم می‌باشند.
با این همه می‌توان گفت طی سال‌های اخیر کاربرد فراوان و بعضاً افراطی و اغراق آمیز واژه‌های mode و fashion در حوزه سبک‌های خاص پوشش و آرایش، نوعی محدودیت و انحصار معنایی برای این واژه‌ها ایجاد کرده به گونه‌ای که بر اساس اصل روانشناختی تداعی معانی(association of ideas) واژه‌های mode و fashion صرفاً پوشش و آرایش غربی را که به سرعت در حال تغییر و در عین حال همراه با شکستن هنجارهای دینی و اخلاقی‌است به ذهن متبادر می‌سازد و دقیقاً همین انحصار نامعقول معنایی است که مسلمانان را اولاً نسبت به پدیده مد و فشن و ثانیاً نسبت به کاربرد مفهوم مد یا فشن اسلامی حساس نموده‌است.
